Współpraca międzynarodowa ma szczególne znaczenie w funkcjonowaniu Służby Więziennej i stanowi czynnik wpływający na jej rozwój oraz doskonalenie zawodowe funkcjonariuszy i pracowników.
Służba Więzienna jako instytucja funkcjonująca w poprzednim systemie politycznym, pozostawała przez wiele lat zamknięta nie tylko dla przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości instytucji zagranicznych, ale przede wszystkim pozostawała w izolacji od własnego społeczeństwa.
Transformacja systemowa państwa po 1989 roku spowodowała m.in. otwieranie się więziennictwa na świat zewnętrzny. Szczątkowo dotąd prowadzona współpraca zagraniczna, podobnie jak inne obszary działalności Służby Więziennej, zaczynała rozwijać się dynamiczniej i szerzej. W 1995 r. w Centralnym Zarządzie Zakładów Karnych (od 1996 r. Centralny Zarząd Służby Więziennej - CZSW), powołano Zespół ds. Kontaktów Międzynarodowych. W 2001 r., w wyniku reformy strukturalnej CZSW, powstało Biuro Prezydialne, które przejęło m.in. zadania związane z organizowaniem współpracy międzynarodowej.
Aktualnie, od 2007 r., zagadnieniami współpracy Służby Więziennej z zagranicą zajmuje się Biuro Dyrektora Generalnego Służby Więziennej.
Najważniejszymi zadaniami dla Służby Więziennej w zakresie współpracy międzynarodowej jest: nawiązywanie partnerskich stosunków z przedstawicielami innych systemów penitencjarnych, wymiana doświadczeń w zakresie wykonywania kary pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania, prezentowanie polskich rozwiązań stosowanych w pracy penitencjarnej, działania pomocowe na rzecz rozwijających się systemów penitencjarnych, promowanie polskiej myśli technologicznej oraz intelektualnej, a także zbieranie informacji, które mogą być wykorzystane dla wprowadzania nowych rozwiązań systemowych lub technicznych poprawiających skuteczność zadań, do jakich jest powołana Służba Więzienna.
Działalność międzynarodowa oparta jest o ustalenia zawarte w podpisanych porozumieniach o współpracy pomiędzy jednostkami organizacyjnymi służb na szczeblach: centralnym, okręgowym oraz podstawowym.
W chwili obecnej polska Służba Więzienna realizuje porozumienia o współpracy międzynarodowej, zawarte przez Centralny Zarząd Służby Więziennej z:
1. Wydziałem Instytucji Penitencjarnych Teksańskiego Departamentu Prawa Kryminalnego Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej oraz Centrum Prawa Kryminalnego Uniwersytetu Stanowego Sama Houstona w Huntsville w Teksasie, w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej (zawarte w 2008 r. - bezterminowo).
2. Komitetem ds. Systemu Karno-Wykonawczego Ministerstwa Sprawiedliwości Republiki Kazachstanu (zawarte w 2009 r. - bezterminowo).
3. Głównym Zarządem Karno-Wykonawczym Ministerstwa Sprawiedliwości Republiki Kirgistanu (zawarte w 2009 r. - bezterminowo).
4. Federalną Służbą Wykonania Kar Federacji Rosyjskiej (zawarte w 2010 r. - bezterminowo).
5. Państwową Służbą Penitencjarną Ukrainy (zawarte w 2011 r. -bezterminowo).
6. Służbą Więzienną Republiki Czeskiej (zawarte w 2012 r. - bezterminowo).
7. Departamentem Służby Więziennej Republiki Litewskiej przy Ministerstwie Sprawiedliwości (zawarte w 2014 r. - bezterminowo).
8. Departamentem Administracji Penitencjarnej Republiki Włoskiej (zawarte w 2014 r. - bezterminowo)
9. Centralnym Zarządem Węgierskiej Służby Więziennej (zawarte w 2014 r. - bezterminowo).
10. Krajową Szkołą Administracji Penitencjarnej (ENAP) w Agen we Francji (zawarte w 2015 r. w Warszawie na okres 3 lat z możliwością przedłużenia porozumienia).
11. Izraelską Służbą Więzienną (zawarte w 2018 r. – bezterminowo).
Oprócz ww. porozumień zawartych przez Dyrektora Generalnego Służby Więziennej, funkcjonuje 49 podpisanych porozumień, z czego 9 zawartych jest na szczeblu okręgowym - Okręgowe Inspektoraty Służby Więziennej w Białymstoku (1), Krakowie (1), Lublinie (1), Łodzi (1), Poznaniu (1), Rzeszowie (1), Wrocławiu (3). Na szczeblu podstawowym (areszty śledcze, zakłady karne) funkcjonują 32 porozumienia. Centralny Ośrodek Szkolenia Służby Więziennej w Kaliszu posiada 7 porozumień, a Ośrodek Szkolenia Służby Więziennej w Kulach jedno.
Największą aktywność we współpracy w 2018 r. odnotowano z administracjami penitencjarnymi Czech, Słowacji, Ukrainy oraz Węgier.
W roku 2018 polskie więziennictwo prowadziło również współpracę z systemami więziennymi lub partnerami działającymi na rzecz więziennictwa z Łotwy, Niemiec, Norwegii.
Zakres współpracy w ramach powyższych porozumień dotyczył:
wymiany doświadczeń między służbami penitencjarnymi poszczególnych krajów, zwłaszcza stosowanych rozwiązań powodujących zwiększenie zatrudnienia osadzonych;
zapoznawania się z nowoczesnymi rozwiązaniami ochronnymi jednostek penitencjarnych;
wzbogacania form oddziaływań wychowawczych, stosowanych w innych systemach penitencjarnych, ich doskonalenia i zróżnicowania wobec różnych kategorii osób pozbawionych wolności;
doskonalenia opieki psychologicznej nad osobami pozbawionymi wolności poprzez wymianę informacji na temat jej organizacji i uregulowań prawnych dotyczących działalności psychologów w jednostkach penitencjarnych;
wymiany informacji naukowo-technicznej;
realizacji wspólnych badań, analiz i programów dotyczących problemów penitencjarnych będących w polu zainteresowania stron porozumień;
współpracy w przygotowaniu i podwyższaniu kwalifikacji kadr służb więziennych, z uwzględnieniem standardów międzynarodowych w zakresie traktowania osadzonych oraz opracowywania i udziału w programach finansowanych przez Unię Europejską oraz Norweski Mechanizm Finansowy.
Oprócz korzyści wynikających wprost z wymiany doświadczeń z Partnerami, dzięki wieloletniej aktywności zagranicznej Służba Więzienna tworzy pozytywny wizerunek formacji na arenie międzynarodowej.
